Belgische politici: grijp jullie kans om oneerlijke handelspraktijken uit te bannen

Wetgeving kan boeren beschermen tegen oneerlijke handelspraktijken

Wist je dat 98% van de boerderijen gerund wordt door familiebedrijven? En dat kleinschalige landbouw het overgrote deel van de wereldbevolking (70%) voedt? Toch hebben kleinschalige landbouwers weinig of geen onderhandelingsmacht in de handelsketens van wat ze produceren. Vaker dan wie ook stootten zij daardoor op oneerlijke handelspraktijken, of Unfair Trading Practices (UTP’s). Ondertussen gebruiken agro-industriële bedrijven hun machtspositie om hun winsten te vergroten, in het voordeel van hun aandeelhouders.

Ook in ons eigen Europa kreeg 96% van de landbouwbedrijven al te maken met Unfair Trading practices. Nochtans is 88% van de Europeanen ervan overtuigd dat het belangrijk is om de positie van de boeren in de toeleveringsketen te versterken.

Het onevenwicht in de landbouw en de voedselketens brengt wereldwijd boeren in de problemen. De Europese Richtlijn uit 2019 vormt een goede basis om dit aan te pakken. Nu is het tijd om die Richtlijn in sterke nationale wetgeving te verankeren en af te dwingen.

Vergaande gevolgen

Oneerlijke handelspraktijken zijn volgens de officiële definitie “praktijken die sterk afwijken van goed handelsgedrag, die in strijd zijn met de goede trouw en een eerlijke behandeling en die door één handelspartner eenzijdig worden opgelegd aan een andere handelspartner”.

Concreet spreken we bijvoorbeeld over laattijdige betalingen, annulering van bestellingen op korte termijn (zoals we tijdens de COVID-19-crisis zagen in de kledingindustrie), eenzijdige aanpassingen aan het contract, het eisen van betalingen die niets te maken hebben met het product, enzovoort.

Praktijken zoals deze – en vaak zien we een combinatie van issues – hebben vergaande gevolgen voor de kleine (landbouw)producenten. Vaak hebben zij enkel de keuze tussen hun afzetkanaal verliezen, of de oneerlijke handelspraktijk te ondergaan.

• Inkomensonzekerheid en -verlies: rond de 80% van de Europese bedrijven zegt dat Unfair Trading Practices hun kosten de hoogte injagen en hun inkomsten verlagen.
• Minder duurzame productie: door de lagere inkomsten leveren producenten lagere kwaliteit. Ze zien zich genoodzaakt te besparen op arbeidskosten (wat leidt tot te lage lonen voor hun werknemers en zelfs kinderarbeid) en veiligheid (onbeschermd pesticidegebruik). Ook kiezen ze noodgedwongen voor de goedkoopste oplossingen in plaats van de milieuvriendelijkste (bv. afvalstoffen lozen i.p.v. verwerken, pesticiden i.p.v. agro-ecologische landbouw).
• Versterking van het machtsonevenwicht tussen boeren en agro-industriële bedrijven: boeren komen in een negatieve spiraal van armoede en uitbuiting.
• Faillissementen van bedrijven die anders wel leefbaar zouden zijn.
• Minder investeringen in productiecapaciteit en technologie.

Zwarte lijst met oneerlijke handelspraktijken

De Europese Richtlijn 2019/633 inzake Oneerlijke Handelspraktijken in de landbouw en voedselketens kwam er in 2019 niet vanzelf. Ze vloeide voort uit een traject dat Oxfam’s Europese partners al in 2008 in gang zetten.

In de Richtlijn uit 2019 verbiedt het Europees Parlement maar enkele Unfair Trading Practices volledig (de zogenaamde ‘black list’). Daarnaast somt het enkele praktijken op die verboden worden, tenzij ze expliciet deel uitmaken van een contract (de ‘grey list’).

Een belangrijke verdienste van onze partners, het Fair Trade Advocacy Office en het Oxfam EU Office, is dat deze Richtlijn bescherming biedt aan alle producenten die verkopen aan bedrijven uit de EU, zowel Europese als niet-Europese producenten dus. Bovendien hoeven deze producenten niet zelf een klacht in te dienen. Dat is een groot pluspunt, want niet overal in de wereld hebben boeren de nodige kennis om dat te doen. Organisaties met een legitiem belang in het vertegenwoordigen van boeren uit het Zuiden krijgen dus het recht om namens hen een klacht in te dienen.

Van Europese Richtlijn tot Belgische wet

Een Richtlijn van de EU treedt pas in werking nadat alle lidstaten ze omgezet hebben in nationale wetten. Dat moet tegen mei 2021 rond zijn.

Voor de Richtlijn inzake Oneerlijke Handelspraktijken geldt dat elke lidstaat minimaal de vereisten uit de Richtlijn moet opnemen in de wet. De nationale wet mag dus ook verder gaan dan wat de EU beslist heeft. België moet die kans grijpen.

Oxfam-in-België trekt in ons land een coalitie van meer dan 20 middenveldorganisaties die daar ook voor ijveren.

België kan boeren écht beschermen

De middenveldcoalitie, met Oxfam op kop, vraagt in haar standpuntnota volgende zaken aan de Belgische wetgever:

• Een algemeen verbod en dynamische interpretatie van ‘Oneerlijke Handelspraktijken’

  Terwijl de Europese Richtlijn alleen de opgelijste praktijken verbiedt, moet België álle oneerlijke handelspraktijken verbieden die voldoen aan de officiële definitie. Ook moet de Belgische wet de mogelijkheid bieden om de lijst met oneerlijke handelspraktijken op termijn uit te breiden.

• Geloofwaardige afdwinging

  Voorzie voldoende hoge straffen op het toepassen van oneerlijke handelspraktijken, bijvoorbeeld straffen op basis van de omzet van een bedrijf. Zo schrik je bedrijven af om gewoon door te gaan met deze wanpraktijken.

• Toegang voor producenten uit het Zuiden

  Zorg ervoor dat producenten uit het Globale Zuiden hun rechten gemakkelijk kunnen uitoefenen. Via Europese samenwerking kan een eenvoudige, meertalige klachtenprocedure opgesteld worden, kan er een ombudsdienst komen die producenten begeleidt en kunnen producenten wereldwijd op de hoogte gebracht worden van het bestaan van deze wetgeving.

Oxfam en haar 20 middenveldpartners hopen dat de Belgische beleidsmakers beslissen het verschil te maken voor miljoenen boeren over de hele wereld. De 440 miljoen EU-burgers zijn afhankelijk van internationale aanvoerketens, maar de COVID-19-crisis belichtte duidelijk de gebreken ervan. Hier ligt een niet te negeren kans om die aan te pakken.