Tu quoque, fili mi? De VS geeft WTO de doodsteek
Vorige week dinsdag namen we afscheid van het Appellate Body, de juridische arm van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). De Trump-administratie weigert de benoeming van twee nieuwe rechters. Hierdoor blijft slechts één rechter over en zal het orgaan de facto ophouden te functioneren. Met zijn veto geeft Trump de doodsteek aan het multilaterale overlegorgaan dat de laatste decennia zorgde voor de nodige stabiliteit in de internationale handel. Maar, de dood van de Wereldhandelsorganisatie is een opportuniteit. De regels waarop het steunde waren namelijk nadelig voor ontwikkelingslanden. De tijd is dus aangebroken om het mondiale handelsregime grondig te hervormen.
Eén voor allen en allen voor één
In 1995 werd de Wereldhandelsorganisatie geboren met twee armen. De politieke arm staat in voor het stimuleren van handel door barrières weg te nemen via internationale handelsverdragen. Dit creëerde een handelsarena die vooral Westerse landen ten goede kwam. Daarnaast zorgt de juridische arm ervoor dat het systeem niet implodeert door te waken over een neutrale toepassing van de regels en door te proberen handelsdisputen op transparante wijze op te lossen.
De Wereldhandelsorganisatie is gebaseerd op het principe ‘één voor allen, allen voor één’: één regelgevend kader is van toepassing op alle leden. Dit betekent ook dat alle leden akkoord moeten zijn indien dat ene kader wordt aangepast. De Wereldhandelsorganisatie beslist over belangrijke zaken in consensus. Dit betekent dat elk lid een veto heeft. Net dat vetorecht werd gebruikt om de Wereldhandelsorganisatie uit te hollen.
Verdeel en heers
De politieke arm werd reeds lamgelegd tijdens de laatste grote onderhandelingsronde. De Europese Unie en de Verenigde Staten waren niet bereid hun subsidies voor landbouwproducten terug te schroeven. Zij vreesden immers dat hun landbouwsector, ondanks de hoge graad van industrialisatie, niet opgewassen was tegen de efficiënte productie van bepaalde teelten in het Zuiden. Ze verkozen het hele proces te blokkeren via hun veto. Net wanneer het interessant werd voor ontwikkelingslanden, deden ze de deur dicht.
Nu stelt de Trump-administratie haar veto tegen de aanstelling van twee nieuwe rechters, waardoor ook de juridische arm wordt lamgelegd. Hierdoor blijft slechts één van de zeven originele rechters over. Terwijl er minstens drie rechters nodig zijn om bindende uitspraken te doen. Trump gelooft dat hij meer winst kan halen uit de verdeel- en heers strategie van handelsoorlogen dan uit een stabiel en transparant handelssysteem. De Europese Unie zette in afwachting van de implosie van het Appellate Body reeds een parallel rechtssysteem op gebaseerd op bilaterale akkoorden met haar belangrijkste handelspartners. De grote verliezers zijn wederom de ontwikkelingslanden. Zij hebben immers niet de capaciteiten om een gelijkaardig parallel systeem op te zetten of anarchie in hun voordeel te gebruiken.
The old WTO is dead, long live the new WTO!
De afgevaardigde van Noorwegen verklaarde op een vergadering van de Wereldhandelsorganisatie afgelopen november: ‘Winter is coming’. Nochtans zijn de gevolgen van de ineenstorting van het multilaterale handelssysteem nu al duidelijk. Nationale banken blijven de groeiverwachtingen van hun landen naar beneden stellen. De reden die gegeven wordt: internationale instabiliteit.
Stabiliteit is inderdaad belangrijk ingrediënt om handel te stimuleren. Maar als we een eerlijk en bestendig handelssysteem willen, dan missen we een ingrediënt: billijkheid. De Wereldhandelsorganisatie schreef de handelsregels op maat van de machtige landen en hun multinationals, ten koste van kleinschalige landbouwers, arbeiders en de natuur. Maatregelen ter bescherming van kleinschalige landbouwers en hun duurzame landbouwmodel, arbeidsrechten of het klimaat moesten steeds wijken voor ongebreidelde vrijhandel in het voordeel van multinationals in rijke landen. Met hun beslissingen hebben de Europese en Amerikaanse politici zichzelf dus in de voet geschoten. Tu quoque, fili mi?
Vandaag lijkt handelsbeleid een keuze te zijn tussen economische voorspoed (vrijhandel) en socio-ecologische welvaart (protectionisme). Maar handel kan ook een hefboom zijn voor duurzame ontwikkeling. Dit vraagt echter een radicale ommezwaai van het huidig handelsregime. Te beginnen bij de democratisering ervan. Dit betekent dat bij het opstellen van de handelsregels de stem moet worden gehoord van alle belanghebbenden. Ontwikkelingslanden, maar ook vakbonden, eerlijke handelsorganisaties en milieuorganisaties moeten dus stevig ondersteund worden om op een gelijkwaardige manier te kunnen deelnemen aan de multilaterale onderhandelingen. Op die manier worden arbeidsregels en milieuregelementering gestroomlijnd binnen het handelsbeleid. Compensatiemechanismen voor ontwikkelingslanden moeten ervoor zorgen dat de versterking van milieu- en arbeidsregels niet als een boemerang in het gezicht terecht komt van zij die in de eerste plaats zouden moeten worden beschermd door deze regels. Ten slotte verdient ook mededinging een plaats te krijgen in het nieuwe forum. Enkel via een multilaterale aanpak kan de almacht van multinationals gebroken worden.
De ineenstorting van de Wereldhandelsorganisatie is dus een opportuniteit om een billijk handelsregime op te zetten dat economische voorspoed verzoent met socio-ecologische welvaart.