Globale Zuiden heeft 70% van de mineralen voor hernieuwbare energiebronnen maar grootste deel van de winst gaat naar de rijkste landen ter wereld

De essentiële transitie van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energie wordt gekaapt door superrijke vervuilers – individuen, bedrijven en landen – die koloniale patronen reproduceren. Zo versterken ze ongelijkheden en wakkeren ze mensenrechtenschendingen aan, aldus het nieuwe rapport van Oxfam “Unjust Transition: Reclaiming the Energy Future from Climate Colonialism”, dat vandaag is gepubliceerd. 

Zo verdiende Tesla, het bedrijf van 's werelds rijkste man, Elon Musk, in 2024 5,63 miljard dollar aan de verkoop van elektrische auto’s. Per auto verdiende het bedrijf 3.145 dollar winst – 321 keer meer dan dat Congo kreeg voor de levering van de 3 kg kobalt in elke auto. Congo heeft slechts 14% van de kobaltwaardeketen in handen, maar als het de volledige waarde zou behouden, zou dat meer dan 4 miljard dollar per jaar opleveren – genoeg om de helft van de bijna 110 miljoen inwoners van schone energie te voorzien. 

Het Oxfam-rapport beschrijft de “plundering” van mineralen zoals lithium, kobalt, nikkel en zeldzame aardmetalen, landroof voor bio-energie en de inbeslagname van grootschalige hulpbronnen voor waterkracht, wind- en zonne-energie. Deze projecten gaan vaak gepaard met geweld, dwangarbeid en milieuschade, met weinig instemming van de lokale bevolking. 

Momenteel vormen mijnbouw, projecten voor hernieuwbare energie en industriële ontwikkeling in verband met de energietransitie – die overwegend worden aangestuurd door het mondiale noorden en machtige elites – een bedreiging voor de rechten van inheemse volkeren op maar liefst 60 % van hun erkende grondgebied, dat 22,7 miljoen km² beslaat. Dat is ongeveer de oppervlakte van Brazilië, de VS en India samen. 

“De rijkste landen en superrijke individuen drijven de klimaatcrisis naar het huidige kookpunt door het koolstofbudget te overschrijden via zeer ongelijke en extractieve systemen. Nu proberen ze de energietransitie te kapen en te controleren ten koste van de armste en meest klimaatgevoelige landen, waardoor de ongelijkheid nog verder toeneemt”, aldus Amitabh Behar, directeur van Oxfam International. “Een echt rechtvaardige transitie begint met het beëindigen van de patronen van onrechtvaardigheid, wanbeleid en overdaad.” 

Rijke landen en machtige elites domineren ook de internationale financiële architectuur, waarbij ze miljarden in hun eigen klimaattransitie pompen, terwijl ze de landen van het Globale Zuiden in een groeiende schuldencrisis houden en hen weinig middelen laten om hun eigen ontwikkeling te financieren. De zogenaamde ontwikkelingslanden hebben een buitenlandse schuld van 11,7 biljoen dollar – meer dan 30 keer de geschatte kosten om tegen 2030 universele schone energie te leveren. 

"Veel landen in het Globale Zuiden worden volledig buitengesloten van de klimaattransitie, ondanks dat 70% van het wereldwijde potentieel aan wind- en zonne-energie in het Zuiden ligt. Hun regeringen kunnen niet profiteren van de dalende kosten van hernieuwbare energie vanwege hoge schulden en oneerlijke leningsvoorwaarden. Uit ons onderzoek blijkt dat de kosten voor het voorzien van energie in Afrikaanse landen bijna twee keer zo hoog zijn als in geavanceerde economieën. Als ze wel buitenlandse investeringen aantrekken, gaat het vooral om winning en het nastreven van winst voor een kleine groep ten koste van het algemeen belang", aldus Behar. 

Een rechtvaardige transitie betekent ook dat de schokkende ongelijkheid in de toegang tot energie moet worden aangepakt. De rijkste 10% van de burgers verbruikt de helft van alle energie wereldwijd, terwijl de armste helft van de mensheid slechts 8% verbruikt. Als deze energie zou worden herverdeeld, zou het energieverbruik van de rijkste 1% alleen al voldoende zijn om zeven keer in de basisbehoeften aan energie van mensen zonder toegang tot elektriciteit te voorzien. 

“Het aanpakken van ongelijkheid en kolonialisme in de klimaattransitie biedt een kans om het energielandschap radicaal te hervormen. Inheemse volkeren, vrouwen, werknemers en innovatieve lokale overheden bouwen al aan nieuwe energiesystemen die zijn geworteld in lokale controle, vooruitstrevende economie en ecologische zorg, en waarin fatsoenlijk werk, sociale bescherming, inheemse rechten en omscholing centraal staan”, aldus Behar. “We moeten hen steunen, zodat de klimaattransitie niet langer in het teken staat van winst.” 

Het rapport van Oxfam roept beleidsmakers op om een nieuw gedekoloniseerd en gedecentraliseerd energiesysteem in te voeren, dat de schade van de historische machtsongelijkheid erkent en herstelt en prioriteit geeft aan wereldwijde samenwerking en solidariteit door: 

• Een publieke financieringsaanpak voor klimaat- en ontwikkelingsdoelstellingen in te voeren en het ‘Wall Street Consensus’-model te verwerpen, waarbij publieke middelen worden gebruikt om particuliere winsten te garanderen. 

• Rijke vervuilende individuen, bedrijven en landen moeten hun verantwoordelijkheid voor de klimaatcrisis erkennen en betalen voor de schade.  

• Internationale belasting-, handels- en financieringsmodellen radicaal hervormen om de huidige belemmeringen voor een rechtvaardige energietransitie in landen in het Globale Zuiden weg te nemen. Deze instrumenten omvatten binnenlandse toegevoegde waarde, technologieoverdracht en industriële soevereiniteit.  

• Een einde maken aan uitbuitende praktijken en arbeidsrechten en mensenrechten handhaven in de energietransitie, met inbegrip van de erkenning van de landrechten en soevereiniteit van inheemse volkeren.